Het ontstaan van het Afrikaans

Op de brompony een peuselhappie halen?

Brompony (scooter), papiervampier (ontnieter), pikkewyn (pinguïn), flaterwater (typex), peuselhappie (snack), loslappie (vrijgezel), moltrein (metro) en slimfoon (smartphone): het is maar een kleine greep woorden uit het Afrikaans die veel Nederlanders vermakelijk vinden. Toch is Afrikaans wel degelijk een serieuze taal, die in het zuiden van het Afrikaanse continent door meer dan 7 miljoen mensen gesproken wordt.

Van ‘Kaaps-Hollands’ naar ‘Afrikaans’

Het ‘Afrikaans’, dat tegenwoordig te boek staat als een dochtertaal van het Nederlands (ook al is daar nog wat debat over), werd in eerste instantie ‘Kaaps-Hollands’ genoemd, en is in de zeventiende eeuw ontstaan uit een Nederlands dialect dat gesproken werd door kolonisten die zich in de Kaapkolonie vestigden. Dat waren lang niet alleen Nederlanders: ook Vlamingen, Polen, Duitsers en Fransen kwamen al dan niet in opdracht van de VOC in het huidige Zuid-Afrika wonen. Zij leerden al gauw Nederlands te spreken en zouden zichzelf later ‘Afrikaners’ gaan noemen.

Ook veel Britse invloeden

Toch werd het Nederlands dat op de Kaap werd gesproken flink beïnvloed door andere talen. ‘Afrikaans’ is uiteindelijk veranderd door invloeden van het Portugees, Maleis, Frans, Maleis en Bantu- en Khoisan-talen. Toen de Britten de Kaapkolonie ‘overnamen’, werd Engels de officiële voertaal. Daar moesten de Afrikaners, die door de Britten ‘Boeren’ werden genoemd, echter niets van hebben. Ze trokken landinwaarts en richtten daar vrijstaten op, waar ze hun eigen taal konden spreken. Nadat de Boeren twee bloedige oorlogen met de Britten verloren, werd Nederlands uiteindelijk door de Britse overheid erkend als officiële -weliswaar tweede- taal. Later, in 1888, zou Nederlands de officiële taal van de Zuid-Afrikaansche Republiek worden. Nog altijd wordt er in Zuid-Afrika wordt ook een hoop Engels gesproken, wat nog altijd veel invloed op het Afrikaans heeft. Zo is een mobiele telefoon een ’selfoon’ en een smartphone een ’slimfoon’.

Je komt veel Nederlandse woorden tegen op straat

Als je door Zuid-Afrika reist en oude plekken als kerken en overheidsgebouwen bezoekt, zul je zien dat je nog op veel plekken één-op-één Nederlands tegenkomt. Dat heeft er vooral mee te maken dat het Nederlands dat we in Nederland spreken, nog tot 1925 de officiële schrijftaal was. In dat jaar werd het Afrikaans, wat toen al behoorlijk anders was dan het Nederlands, namelijk gelijkgesteld aan het Nederlands. Nadat de taal erkend werd als ambtelijke taal, werd de Afrikaanse woordenschat behoorlijk uitgebreid.

De taal speelde een belangrijke rol in het afschaffen van Apartheid

Tot de val van Apartheid in 1990, stond het Afrikaans voor velen symbool voor de scheiding tussen Zuid-Afrika’s zwarte en witte bevolking. Dat had er vooral mee te maken dat het apartheidsregime wilde dat iedereen Afrikaans zou spreken. De taal speelde uiteindelijk een belangrijke rol in het afschaffen van Apartheid, nadat er in Soweto in 1974 een scholierenstaking plaatsvindt tegen het besluit om het Afrikaans als onderwijstaal in te voeren. De politie treedt hard op tegen de betogers, waarbij veel jonge mensen overlijden. De foto’s van de opstand gaan de hele wereld over en leiden tot vele protesten. Pas jaren later, officieel in 1990, werd Apartheid afgeschaft.

Verkleurmannetjie, plaatjoggie en muurprop?

Niet overal in Zuid-Afrika wordt veel Afrikaans gesproken: op het kaartje uit 2011 zie je dat men de taal vooral veel in het westen van het land spreekt. Anno 2019 is Afrikaans een officiële taal in Zuid-Afrika, net als het Engels (sinds 1910), het Zuid-Ndebele (sinds 1994), het Noord-Sotho (sinds 1994), het Zuid-Sotho (sinds 1994), het Swazi (sinds 1994), het Tsonga (sinds 1994), het Tswana (sinds 1994), het Venda (sinds 1994), het Xhosa (sinds 1994) en het Zoeloe (sinds 1994). Als Nederlander is het niet erg moeilijk om Afrikaans te verstaan, zul je merken als je door het land reist. Helemaal als je een Afrikaanse tekst voorleest, is de taal makkelijk te begrijpen. Toch is het nog lang niet altijd even gemakkelijk om sommige woorden te begrijpen. Weet jij bijvoorbeeld wat een Verkleurmannetjie is? Wat een Plaatjoggie doet? En wat je in een Muurprop steekt? Check onderaan deze pagina de antwoorden. Wetenschapstijdschrift Quest heeft een geinige quiz online staan waarmee je jouw Afrikaans kunt testen. (Een Verkleurmannetjie is een Kameleon, een Plaatjoggie is een DJ en Muurprop is Afrikaans voor stopcontact!)